در حالی که دولت تلاش دارد با افزایش درآمدهای مالیاتی، کسری بودجه را کاهش داده و وابستگی به نفت را کم‌رنگ‌تر کند، اما چالش‌هایی جدی مانند فرار مالیاتی، معافیت‌های گسترده، نبود عدالت مالیاتی و روش‌های سنتی در وصول مالیات، مانعی بزرگ بر سر راه تحقق این هدف هستند. طبق اعلام رئیس سازمان امور مالیاتی، تنها در سال جاری حدود ۱۸۰۰ هزار میلیارد تومان درآمد بالقوه مالیاتی به دلیل معافیت‌ها از دست رفته است؛ رقمی که تقریبا معادل کل مالیات وصول‌شده در همان سال است.
مالیات؛ ستون فقرات اقتصاد بدون نفت
در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، مالیات به عنوان منبعی پایدار برای تأمین هزینه‌های عمومی، کاهش نابرابری و هدایت فعالیت‌های اقتصادی شناخته می‌شود. در ایران نیز طی سال‌های اخیر تلاش شده تا با کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، سهم مالیات در بودجه افزایش یابد. در بودجه سال ۱۴۰۴، درآمدهای مالیاتی به بیش از ۲۰۸۴ هزار میلیارد تومان رسیده که حدود ۳۶ درصد منابع عمومی دولت را تشکیل می‌دهد. با این حال، سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی در ایران تنها ۸.۵ درصد است؛ در حالی که این رقم در بسیاری از کشورها بالای ۲۰ درصد است.
چالش‌های ساختاری در نظام مالیاتی
یکی از مهم‌ترین موانع در مسیر تحقق درآمدهای مالیاتی، گستردگی معافیت‌ها و بخشودگی‌های بی‌ضابطه است. بر اساس گزارش سازمان برنامه و بودجه، در سال جاری حدود ۸۵۳ هزار میلیارد تومان از درآمدهای مالیاتی به دلیل معافیت‌های اشخاص حقوقی محقق نخواهد شد. این رقم حتی از کل مالیات مصوب برای این گروه نیز بیشتر است و می‌تواند نقش مهمی در جبران کسری بودجه ایفا کند.
از سوی دیگر، نبود عدالت در نظام مالیاتی نیز باعث نارضایتی فعالان اقتصادی شده است. بسیاری از مؤدیان گلایه دارند که با وجود فعالیت کمتر، مالیات بیشتری نسبت به دیگران پرداخت می‌کنند. این نابرابری ناشی از تفسیرهای متفاوت کارشناسان از قوانین و نبود سیستم یکپارچه در رسیدگی به پرونده‌های مالیاتی است.
حرکت به سوی مالیات‌ستانی هوشمند
در سال ۱۴۰۲، اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان آغاز شد؛ اقدامی که گامی مهم در مسیر هوشمندسازی نظام مالیاتی محسوب می‌شود. سازمان امور مالیاتی اعلام کرده که در چهار سال گذشته تلاش کرده تا با کاهش مداخلات انسانی، فرار مالیاتی را کنترل کند. با این حال، کارشناسان معتقدند که همچنان بخش زیادی از فرآیندها به صورت سنتی انجام می‌شود و نیاز به تحول دیجیتال در این حوزه احساس می‌شود.
اصلاح معافیت‌ها؛ گامی ضروری برای عدالت مالیاتی
برای افزایش اثربخشی سیاست‌های مالیاتی، ضروری است که معافیت‌ها به صورت هدفمند و بر اساس اطلاعات دقیق بازنگری شوند. حذف معافیت‌های غیرضرور و تمرکز بر معافیت‌هایی که به تولید و رشد اقتصادی کمک می‌کنند، می‌تواند ضمن افزایش درآمدهای دولت، به کاهش وابستگی به نفت نیز کمک کند.
اقدامات حمایتی از اقشار کم‌درآمد
در کنار تلاش برای افزایش درآمدهای مالیاتی، دولت چهاردهم در سال گذشته اقداماتی برای کاهش فشار مالیاتی بر اقشار کم‌درآمد و حقوق‌بگیران انجام داده است. همچنین در بودجه سال ۱۴۰۴ نیز تمرکز بر اخذ مالیات از فعالیت‌های سوداگرانه و اقشار ثروتمند بیشتر شده است. سازمان امور مالیاتی اعلام کرده که هدف اصلی آن صرفاً کسب درآمد نیست، بلکه حمایت از تولید و ایجاد عدالت اقتصادی نیز در اولویت قرار دارد.
پیام رئیس سازمان امور مالیاتی به مناسبت روز ملی مالیات
محمدهادی سبحانیان، رئیس سازمان امور مالیاتی، در پیامی به مناسبت روز ملی مالیات تأکید کرده است که نظام مالیاتی باید نماد عدالت، شفافیت و کارآمدی باشد. او با قدردانی از مؤدیان قانون‌مدار و فعالان اقتصادی، بر تعهد این سازمان برای اصلاح ساختارها، تحول دیجیتال و ارتقاء فرهنگ مالیاتی تأکید کرده و آن را گامی مهم در مسیر ساخت ایرانی پیشرفته و پایدار دانسته است.
در نهایت، اگرچه گام‌هایی در مسیر اصلاح نظام مالیاتی برداشته شده، اما برای دستیابی به یک نظام مالیاتی عادلانه، شفاف و کارآمد، نیاز به اصلاحات عمیق‌تر، حذف معافیت‌های غیرضرور و توسعه زیرساخت‌های دیجیتال بیش از پیش احساس می‌شود.
