گزارش ۲۰۲۵ فناوری و نوآوری: رتبه ۷۲ جهانی ایران در گزارش ۲۰۲۵ فناوری و نوآوری

تازه‌ترین گزارش سازمان کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (UNCTAD) با عنوان «فناوری و نوآوری ۲۰۲۵» به بررسی وضعیت آمادگی کشورهای جهان برای بهره‌گیری از فناوری‌های نوظهور می‌پردازد و نشان می‌دهد که جهان به سرعت در حال تحول تحت تاثیر فناوری‌های مرزی نظیر هوش مصنوعی، بلاک‌چین، رباتیک، زیست‌فناوری و نانوفناوری است. در این گزارش، ایران در میان ۱۶۶ کشور، رتبه ۷۲ را به خود اختصاص داده است که نسبت به رتبه ۷۳ در سال ۲۰۲۲، یک پله صعود را تجربه کرده و در زمره کشورهای با درآمد متوسط به بالا طبقه‌بندی می‌شود.

امیرعباس محمدی کوشکی، سرپرست تیم اختراعات ایران و عضو رسمی ویکی آمار سازمان ملل متحد، در گفت‌وگو با ایسنا به تشریح جزئیات این گزارش و جایگاه ایران در شاخص‌های مختلف پرداخت. گزارش ۲۰۲۵، شاخص جدیدی تحت عنوان «شاخص آمادگی برای فناوری‌های نوظهور» (Frontier Technologies Readiness Index) را معرفی کرده که میزان آمادگی کشورها را در پنج محور کلیدی شامل زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، مهارت‌های انسانی، تحقیق و توسعه، زیرساخت‌های صنعتی و تأمین مالی نوآوری مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

بر اساس این گزارش، کشورهای توسعه‌یافته اروپایی و آمریکای شمالی در صدر جدول آمادگی برای فناوری‌های نوظهور قرار دارند و کشورهایی نظیر ایالات متحده آمریکا، سوئد، بریتانیا و سوئیس به عنوان پیشروان این عرصه شناخته می‌شوند. این کشورها با سیاست‌گذاری یکپارچه، آموزش فناورانه، سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی و حاکمیت داده‌ها، الگویی برای سایر کشورها ارائه داده‌اند.

جایگاه ایران در شاخص‌های کلیدی:

بررسی دقیق‌تر زیرشاخص‌های ایران نشان می‌دهد که در شاخص زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، کشورمان در رتبه ۹۴ قرار دارد که بیانگر وجود فاصله با استانداردهای جهانی در زمینه دسترسی به اینترنت پرسرعت، توسعه مراکز داده و پوشش شبکه ملی اطلاعات است. در شاخص مهارت‌های انسانی، ایران رتبه ۸۲ را کسب کرده است و با وجود دانشگاه‌های معتبر در حوزه مهندسی، توسعه مهارت‌های عملی در زمینه‌هایی مانند یادگیری ماشین، کلان‌داده و هوش مصنوعی نیازمند توجه بیشتری است.

نقطه قوت ایران در این گزارش، شاخص تحقیق و توسعه (R&D) است که در آن رتبه ۳۵ جهانی را به دست آورده است. عملکرد نسبتاً قوی کشور در انتشار مقالات علمی، تأسیس مراکز نوآوری و تربیت پژوهشگران در این شاخص قابل توجه است. با این حال، در شاخص زیرساخت‌های صنعتی، ایران با رتبه ۹۴ جهانی، همچنان با فناوری‌های روز در تولید، اتوماسیون و هوشمندسازی فاصله دارد و بیشتر صنایع به صورت سنتی و با بهره‌وری پایین فعالیت می‌کنند.

در شاخص تأمین مالی نوآوری، ایران رتبه ۵۶ جهانی را به خود اختصاص داده است که نشان می‌دهد فعالیت صندوق‌های نوآوری و رشد اکوسیستم دانش‌بنیان در کشور مثبت بوده است، اما دسترسی به سرمایه خارجی، سرمایه‌گذاری خطرپذیر و تعامل مالی جهانی همچنان محدود است.

فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی ایران در BRICS+ و هوش مصنوعی:

عضویت اخیر ایران در گروه BRICS+، مجموعه‌ای از اقتصادهای نوظهور، فرصت‌های بالقوه‌ای نظیر تبادل دانش و الگوریتم‌های هوش مصنوعی، بهره‌گیری از زیرساخت مشترک ابری و آزمایشگاه‌های تحقیقاتی و حضور در بازارهای نوآورانه جهانی را فراهم می‌کند. با این حال، تحقق این فرصت‌ها مستلزم ارتقای زیرساخت‌های داخلی کشور برای مشارکت فعال در این گروه است.

محمدی کوشکی، چالش‌های ایران در توسعه فناوری‌های مرزی و هوش مصنوعی را شامل ضعف زیرساخت اینترنت، شبکه‌های انتقال داده و مراکز ابری، نبود سیاست ملی جامع در حوزه هوش مصنوعی و داده‌های عمومی، خروج نخبگان و محدود بودن ارتباط دانشگاه با صنعت و همچنین نبود حمایت کافی از استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه فناوری‌های عمیق (Deep Tech) برشمرد.

در مقابل، جمعیت جوان و تحصیل‌کرده با علاقه به فناوری‌های نو، حضور فعال در تولید علم در حوزه‌های مهندسی، نانوتکنولوژی، ظرفیت دانشگاه‌ها و پارک‌های فناوری و ارتباطات جدید بین‌المللی در قالب BRICS+ و UNCTAD از جمله فرصت‌های مهم ایران در توسعه این فناوری‌ها به شمار می‌روند.

توصیه‌هایی برای بهبود جایگاه ایران:

گزارش فناوری ۲۰۲۵ تاکید می‌کند که آینده رقابت جهانی بر مبنای ظرفیت بهره‌برداری از فناوری‌های مرزی شکل خواهد گرفت. ایران با وجود محدودیت‌ها، دارای ظرفیت‌های قابل توجهی است که با سیاست‌گذاری هوشمندانه می‌تواند آن‌ها را به مزیت رقابتی تبدیل کند. برای بهبود جایگاه ایران در این عرصه، اقدامات زیر توصیه می‌شود:

• تدوین و اجرای یک استراتژی ملی جامع هوش مصنوعی با مشارکت فعال دولت، دانشگاه و صنعت.
• توسعه و ارتقای شبکه‌های پرسرعت اینترنت و ایجاد مراکز داده داخلی پیشرفته.
• اصلاح و تقویت نظام آموزش مهارت‌محور در حوزه‌های مرتبط با هوش مصنوعی، کلان‌داده و رباتیک.
• تقویت سازوکارهای تأمین مالی نوآوری از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و ارائه مشوق‌های لازم برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی.
• ایجاد یک چارچوب قانونی شفاف و کارآمد برای حاکمیت داده‌ها، تعیین مالکیت الگوریتم‌ها و تضمین شفافیت الگوریتمی.

با اتخاذ این رویکردها، ایران می‌تواند ضمن ارتقای جایگاه خود در عرصه جهانی فناوری و نوآوری، از فرصت‌های پیش رو در حوزه هوش مصنوعی و سایر فناوری‌های مرزی به نحو مطلوب بهره‌برداری کند و زمینه‌های رشد و توسعه اقتصادی پایدار را فراهم آورد.

با احترام ، مجله خبری جوان آنلاین