اخرین ویرایش در 10 آبان, 1404 توسط سردبیر
وقتی نور، معلم است
در نخستین صبحهای ترم جدید، صدای دانشجویان در راهروهای دانشگاه طنینانداز میشود. در میان این هیاهو، لابی اصلی — جایی که دانشجویان از در ورودی قدم میگذارند — اولین نقطهی تماس آنها با روح معماری دانشگاه است.
حالا تصور کنید سقف این لابی نه با بتن و گچ، بلکه با نورگیرهای شیشهای وسیع پوشیده شده است؛ جایی که نور آفتاب از میان شیشهها فرو میتابد و فضا را از حالت معمولی به محیطی الهامبخش تبدیل میکند.
مطابق با مقالهی منتشرشده در ArchDaily, استفاده از skylight systems در فضاهای آموزشی یکی از مؤثرترین روشها برای افزایش بهرهوری انرژی، بهبود سلامت روانی و ارتقای حس تعلق فضایی است.
اگر لابی دانشگاه جایی است که اولین برداشت از فضا شکل میگیرد، پس نورگیر شیشهای، اولین گفتوگوی ساختمان با مخاطب است.
گفتوگویی از جنس نور، شفافیت و یادگیری — همان چیزی که رسالت واقعی آموزش است
سالهاست که در حوزهی طراحی و اجرای نورگیرهای شیشهای (Glass Skylights) با سیستمهای آلومینیومی مولیون و ترنسم فعالیت دارم.
از پروژههای کوچک مسکونی گرفته تا لابی برجهای بزرگ، همیشه نورگیرها برای من چیزی فراتر از “سقف شیشهای” بودهاند — آنها «چشم آسمان» هستند که معماری را زنده میکنند.
اما در میان همهی پروژهها، یک پروژهی خاص در ذهنم جاودانه مانده است:
پروژهی بازسازی لابی دانشگاهی که نهتنها فنیترین، بلکه احساسیترین تجربهی کاری من بود.
در این مقاله، از همان تجربه میگویم — تجربهای که به من آموخت چگونه نور، جزئی از سازه میشود و سازه، جزئی از روح انسان.
نقش نور طبیعی در فضاهای آموزشی
نور طبیعی، فراتر از یک عنصر زیباییشناسی، یک ابزار آموزشی است. تحقیقات دانشگاه هاروارد (Harvard GSD Research, 2022) نشان میدهد که دانشجویانی که در فضاهای با نور طبیعی مناسب مطالعه میکنند، تمرکز بالاتری دارند و استرس کمتری تجربه میکنند.
در فضای لابی دانشگاه، نورگیر شیشهای نقشهای متعددی ایفا میکند:
- ایجاد حس دعوتکنندگی برای بازدیدکنندگان و دانشجویان جدید.
- افزایش کیفیت بصری برای جهتیابی در فضا.
- کاهش نیاز به روشنایی مصنوعی در طول روز.
- تقویت هویت معماری دانشگاه از همان بدو ورود.
در مقالهای از Building Design + Construction, تأکید شده که نورگیرها، هنگامی که بهدرستی طراحی شوند، میتوانند به “نماد نوری” ساختمان تبدیل شوند — همانطور که گنبدهای قدیمی سمبل روح معنوی فضا بودند.
مزایای معماری نورگیرهای شیشهای در لابی دانشگاهی
نورگیر شیشهای، اگر درست طراحی و اجرا شود، میتواند مجموعهای از مزایا را برای فضاهای آموزشی ایجاد کند:
| جنبه | مزیت اصلی | تأثیر در عملکرد فضا |
|---|---|---|
| زیباییشناسی | ایجاد جلوهی معماری شاخص در ورودی | افزایش هویت بصری و جذابیت فضا |
| نور طبیعی | ورود حداکثر نور روز | کاهش هزینهی برق و ارتقای سلامت روانی |
| تهویه طبیعی | امکان طراحی بازشوها یا فنهای سقفی | بهبود کیفیت هوای داخلی |
| پایداری انرژی | کاهش نیاز به روشنایی مصنوعی | افزایش راندمان انرژی ساختمان |
| احساس فضا | افزایش ارتفاع ادراکی لابی | حس شکوه و روشنایی در بدو ورود |
مطابق با تحقیقات منتشرشده در Green Building Advisor, نورگیرهای شیشهای مناسب میتوانند تا ۴۵٪ مصرف انرژی روشنایی روزانه را در ساختمانهای آموزشی کاهش دهند.
روشهای ساخت و اجرای نورگیرهای شیشهای
طراحی و اجرای یک نورگیر شیشهای موفق، ترکیبی از دقت فنی و خلاقیت هنری است. در ادامه، مراحل کلیدی ساخت آن را مرور میکنیم:
۱. طراحی ساختاری و انتخاب مصالح
- استفاده از شیشههای ایمن (Laminated / Tempered) برای مقاومت در برابر ضربه.
- انتخاب قابهای آلومینیومی یا فولادی با پوشش ضدزنگ.
- محاسبهی بار باد و بار برف طبق استانداردهای ASHRAE و ASTM.
۲. عایقبندی و آببندی
- استفاده از سیلیکون ساختاری (Structural Silicone) برای جلوگیری از نفوذ رطوبت.
- طراحی شیب مناسب برای تخلیهی آب باران.
- استفاده از گسکتهای EPDM در محل اتصال شیشه و فریم.
۳. کنترل حرارت و تابش
- نصب شیشههای دوجداره با پوشش Low-E برای کنترل حرارت و UV.
- طراحی سایهبانهای متحرک یا تیغههای افقی در قسمت جنوبی.
- استفاده از شیشههای رنگی برای کنترل نور مزاحم در ظهر تابستان.
۴. هماهنگی با طراحی داخلی
نورگیر نباید تنها یک عنصر فنی باشد، بلکه باید با مصالح داخلی مانند سنگ، چوب یا فلز هماهنگ شود. بسیاری از معماران موفق (طبق Architizer)، نورگیر را به عنوان بخشی از «سینتکس فضایی» طراحی میکنند — یعنی عنصری که ریتم و نظم نور را به کل فضا منتقل میکند.
چالشها و راهحلهای فنی
در کنار مزایا، طراحی نورگیرهای شیشهای چالشهایی نیز دارد:
| چالش | توضیح | راهحل پیشنهادی |
|---|---|---|
| گرمای بیش از حد | افزایش دمای داخلی در تابستان | استفاده از شیشه Low-E و سیستم تهویه سقفی |
| نشتی آب باران | درزهای نادرست یا شیب نامناسب | آببندی با سیلیکون ساختاری و گسکت EPDM |
| درخشش نور (Glare) | تابش مستقیم نور خورشید | نصب سایهبان داخلی یا شیشه ماتشونده |
| نگهداری دشوار | ارتفاع زیاد و دسترسی محدود | طراحی مسیر دسترسی و شستوشوی دورهای |
در پروژههای اخیر، شرکتهای ساختمانی با استفاده از سیستمهای ماژولار پیشساخته، توانستهاند زمان نصب را تا ۴۰٪ کاهش دهند (منبع: Construction Dive).
نورگیر و هویت معماری دانشگاه
هر دانشگاه، هویتی خاص دارد — برخی در دل تاریخ و فرهنگ، برخی در تکنولوژی و آیندهنگری.
نورگیر شیشهای میتواند این هویت را بازتاب دهد.
بهعنوان مثال:
- در دانشگاههای سنتی، میتوان از سقف اسکایلایت با فرم گنبدی یا قابهای چوبی استفاده کرد تا حس گرما و تاریخ منتقل شود.
- در دانشگاههای نوآورانه، استفاده از سقفهای شیشهای مورب با سازههای فلزی سبک، حس پویایی و علم را القا میکند.
مطابق تحلیل مجلهی Architectural Record, ترکیب نور طبیعی با متریالهای مدرن، باعث میشود فضاهای آموزشی از حالت صرفاً عملکردی به تجربهای الهامبخش تبدیل شوند.
ترکیب فناوریهای نو با طراحی نورگیر
امروزه نورگیرهای شیشهای میتوانند هوشمند باشند:
- شیشههای فتوکرومیک (Photochromic) که بهطور خودکار با شدت نور تغییر رنگ میدهند.
- سنسورهای کنترل تابش و تهویه که با سیستم BMS ساختمان ارتباط دارند.
- پنلهای خورشیدی یکپارچه (PV Skylight) که هم نور میدهند و هم انرژی تولید میکنند.
در گزارش SolarPower World، آمده است که نورگیرهای فتوولتائیک میتوانند تا ۲۰٪ از انرژی سالانهی روشنایی ساختمان را تأمین کنند.
تأثیر روانی و اجتماعی
نورگیرهای شیشهای، فضا را اجتماعیتر میکنند.
لابیهایی که با نور طبیعی طراحی میشوند، معمولاً به محل تجمع خودجوش دانشجویان تبدیل میگردند.
در پژوهش Environmental Psychology Journal, آمده است که نور طبیعی در فضاهای مشترک آموزشی، حس تعلق و ارتباط اجتماعی را تا ۳۰٪ افزایش میدهد.
لابیای که به نور نیاز داشت
چند سال پیش، تماس تلفنی از دفتر فنی یکی از دانشگاههای بزرگ کشور دریافت کردم.
رئیس گروه معماری با لحنی پرانرژی گفت:
«ما میخواهیم لابی دانشکدهی جدید را بازطراحی کنیم؛ ولی یک شرط داریم — باید روشن و زنده باشد، بدون اینکه انرژی زیادی مصرف کند.»
وقتی برای بازدید رفتم، لابی را دیدم:
فضایی وسیع با سقفی بتنی، نور مصنوعی ضعیف و دیوارهایی خسته.
احساس کردم ساختمان خودش خسته شده است. دانشجویان از ورودی عبور میکردند، اما هیچ چیزی توجهشان را جلب نمیکرد.
از ایده تا طراحی فنی
در مرحلهی طراحی، تصمیم گرفتیم از سیستم Mullion & Transom Skylight استفاده کنیم — همان سیستم متداول در دیوارهای پردهای (Curtain Wall) که برای نورگیرهای سقفی نیز عالی عمل میکند.
جزئیات فنی اولیه:
- پروفیلها: آلومینیوم اکسترود شده با مقطع T شکل برای مولیونها و Z برای ترنسمها.
- زاویهی سقف: ۲۲ درجه برای تخلیه آب باران طبق استاندارد ASTM E283.
- نوع شیشه: دوجداره با لایهی Laminated و پوشش Low-E جهت کنترل حرارت.
- درزگیرها: EPDM با دو مسیر آببندی؛ یکی ساختاری، دیگری سطحی.
- تکیهگاه شیشه: Neoprene Setting Block با ضخامت ۵ میلیمتر.
- آببندی نهایی: سیلیکون ساختاری برند Dow Corning.
در AutoCAD مدل دوبعدی آن را ترسیم کردیم، سپس در Rhino + Grasshopper مدل سهبعدی پارامتریک ساختیم تا انحنای جزئی سقف را بررسی کنیم.
در نهایت مدل را به Revit منتقل کردیم تا با مدل تأسیسات (BIM Coordination) هماهنگ شود.
مطابق با توصیههای سایت BuildingSmart.org, این هماهنگی میان نرمافزارها، خطاهای اجرایی را به حداقل رساند.
اجرای نورگیر — چالش، عرق، و دقت میلیمتری
وقتی زمان اجرا رسید، تیم ما وارد کارگاه شد. لابی سقف مرتفعی داشت، حدود ۱۲ متر از کف.
باید داربست سبک آلومینیومی نصب میکردیم تا بتوانیم مولیونها را در محل نصب کنیم.
در آن زمان، یکی از چالشهای بزرگ ما تراز کردن پروفیلهای مولیون در شیب سقف بود.
کوچکترین خطا در زاویه باعث میشد شیشه در محل نشست نکند.
من ساعتها با تراز لیزری در دست، روی داربست میایستادم و زاویهی هر مولیون را کنترل میکردم.
به خاطر دارم در یک روز بارانی زمستان، یکی از کارگران پرسید:
«مهندس، چرا اینقدر روی یک میلیمتر حساس هستی؟»
لبخند زدم و گفتم:
«چون یک میلیمتر اشتباه در اینجا، یعنی یک قطره آب باران روی میز پذیرش پایین.»
همان جمله بعدها بین بچهها تبدیل شد به شعار کارگاه:
“هر میلیمتر، یک قطره است.”
داستان شخصی – شبِ بارانِ بزرگ
دو هفته بعد از نصب شیشهها، در همان زمستان، باران شدیدی گرفت.
من نگران بودم — چون همیشه اولین باران، آزمون واقعی است.
نیمهشب به دانشگاه رفتم. نگهبان با تعجب پرسید:
«مهندس! این موقع شب؟»
گفتم:
«میخواهم ببینم سقف با باران چطور رفتار میکند.»
زیر نور چراغهای لابی، شیشههای سقف برق میزدند. قطرات روی شیشه میلغزیدند و در مسیر طراحیشده به کانال تخلیه آب میرفتند.
هیچ نشتی، هیچ صدای اضافهای، هیچ بخاری روی شیشه نبود.
ایستادم، به بالا نگاه کردم، و برای چند لحظه فقط به صدای باران گوش دادم.
آن شب فهمیدم که معماری، فقط طراحی نیست — مراقبت است.
از همان پروژه به بعد، هر بار که نورگیر جدیدی طراحی میکنم، آن شب را به یاد میآورم؛ شبی که باران و شیشه با هم حرف زدند.
تحلیل عملکرد سیستم مولیون و ترنسم در نورگیرها
از نظر فنی، سیستم Mullion & Transom برای نورگیرهای دانشگاهی چند ویژگی کلیدی دارد:
| بخش | توضیح عملکرد | نکته فنی |
|---|---|---|
| مولیون (Mullion) | عضو اصلی عمودی که بار باد و وزن شیشه را منتقل میکند | باید با ضخامت مناسب (معمولاً 3.2mm) و فاصله حداکثر 1.5m طراحی شود |
| ترنسم (Transom) | عضو افقی که بین مولیونها قرار میگیرد و مسیر تخلیه آب را فراهم میکند | شیب 1-2% برای جریان آب لازم است |
| شیشه دوجداره | کنترل انتقال حرارت و صوت | استفاده از Spacer آلومینیومی با گاز آرگون |
| درزگیر EPDM | جلوگیری از نفوذ هوا و رطوبت | باید در دو مسیر داخلی و خارجی اجرا شود |
| سیلیکون ساختاری | چسبندگی بین شیشه و فریم | ضخامت یکنواخت 8-12mm ضروری است |
طبق مقالهی تخصصی در Building Design + Construction, این سیستم یکی از مقاومترین ساختارها برای فضاهای سقفدار با زاویه کم محسوب میشود و در برابر بار باد و زلزله عملکردی پایدار دارد.
تأثیر نورگیر بر حس فضا و عملکرد روزانه
بعد از اتمام پروژه، تغییر شگفتانگیزی رخ داد:
لابی تاریک و خستهکننده به فضایی روشن، پویا و گرم تبدیل شد.
دانشجویان معمولاً صبحها در آن جمع میشدند، مطالعه میکردند یا منتظر کلاس میماندند.
در بررسی مصرف انرژی، مشخص شد که با حذف روشنایی مصنوعی روزانه، مصرف برق ساختمان ۲۸٪ کاهش یافته است.
همچنین، طبق گزارش داخلی دانشگاه، رضایت کاربران از فضا از ۶۰٪ به ۹۰٪ افزایش یافت — دادهای که با یافتههای Green Building Advisor کاملاً منطبق بود.
نگهداری و دوام سیستم نورگیر
نورگیرهای شیشهای مانند موجودات زندهاند؛ اگر بهدرستی نگهداری شوند، سالها بدون مشکل عمل میکنند.
برای این پروژه، سیستم نگهداری سهمرحلهای تعریف کردیم:
- بازرسی فصلی: بررسی آببندی و سیلیکونها هر ۶ ماه.
- شستوشوی کنترلشده: استفاده از برس نرم و مواد غیراسیدی برای شیشهها.
- تعویض دورهای گسکتها: هر ۵ سال یکبار، بسته به تابش UV.
در مقالهای از Facade Engineering Society, آمده که نگهداری منظم نورگیرها میتواند عمر مفید آنها را از ۱۵ سال به بیش از ۳۰ سال افزایش دهد.
ترکیب فناوریهای جدید در طراحی آینده
در پروژههای بعدی، ما از تجربیات همین دانشگاه استفاده کردیم و فناوریهای جدید را وارد کار کردیم:
- شیشههای فتوکرومیک هوشمند که با نور خورشید تیره میشوند.
- سیستمهای Drainage مخفی در مولیونها برای افزایش ظرافت نما.
- اتصالات خشک (Dry Joint Systems) برای حذف نیاز به سیلیکونهای سطحی.
- تحلیل انرژی با هوش مصنوعی (AI Energy Optimization) بر اساس مدلهای شبیهسازی نور در Rhino.
به گفتهی Architizer, آیندهی طراحی نورگیرها به سمت “Smart Skylight Systems” میرود؛ جایی که هر نورگیر خودش رفتار محیط را تحلیل و تنظیم میکند.
پیامد انسانی یک نورگیر
چند ماه بعد، یکی از اساتید دانشگاه برایم پیامی فرستاد.
نوشته بود:
«دانشجویان من صبحها قبل از کلاس، زیر نور سقف شما جمع میشوند. بعضیها آنجا شعر میخوانند. بعضیها درس مرور میکنند. انگار لابی تبدیل به میدان کوچک زندگی شده.»
آن جمله را بارها خواندم.
فهمیدم که معماری وقتی مؤثر است که با زندگی مردم گره بخورد — حتی اگر آن مردم فقط چند دقیقه در روز در آن فضا باشند.
نور به مثابهی معماری
نورگیرهای شیشهای با سیستم مولیون و ترنسم، نهتنها از نظر فنی راهحلی هوشمند و پایدارند، بلکه از نظر انسانی نیز تأثیری عمیق دارند.
لابی دانشگاه با آن سقف شیشهای، تبدیل به مکانی شد که نور و دانش در هم تنیدهاند.
همانطور که ArchDaily میگوید:
“نور طبیعی نهتنها مادهی اولیهی معماری است، بلکه عنصری است که درک ما از فضا را میسازد.”
برای من، هر پروژهی نورگیر یادآور همان شب بارانی است —
لحظهای که فهمیدم یک میلیمتر دقت، میتواند یک فضا را از تاریکی به روشنایی ببرد.
✨ نتیجه نهایی:
در طراحی لابی دانشگاه، نورگیر شیشهای فقط سقف نیست — بیان معماری است.
ترکیب علم فنی، عشق به نور، و دقت جزئیات است که میتواند ساختمان را به یک تجربهی زنده تبدیل کند
نورگیرهای شیشهای دیگر فقط بخشی از سقف نیستند؛ آنها بخشی از فلسفهی طراحی فضاهای آموزشی هستند.
در لابی دانشگاه، این عنصر میتواند نهتنها روشنایی، بلکه هویت، پایداری و حس تعلق را تقویت کند.
طراحی و اجرای صحیح آن نیازمند همکاری میان معمار، مهندس سازه، طراح تأسیسات و متخصص نورپردازی است — همکاریای که نتیجهاش فضایی زنده و الهامبخش خواهد بود.بهره گیری از شرکت های فنی و مهندسی با سابقه مانند شرکت نمای مدرن آراد و شرکت ترنج می تواند در این زمینه ارهگشا باشد.
این مقاله یک رپورتاژ آگهی است و محتوا و صحت آن بر عهده سفارش دهنده می باشد و جوان آنلاین مسئولیتی در این خصوص ندارد.
من مرتضی تبسمی هستم و بیش از 26 سال هست که در دنیای خبر فعال هستم.
