اخبار

پایان چهار دهه انتظار: عملیات گسترده پاکسازی خاک‌های آلوده به مازوت در قمیشلو کلید خورد

سردبیر 24 آذر, 1404

اخرین ویرایش در 24 آذر, 1404 توسط سردبیر

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان از آغاز قریب‌الوقوع عملیات پاکسازی خاک‌های آلوده به مازوت در پناهگاه حیات وحش قمیشلو خبر داد. این اقدام که پس از سال‌ها پیگیری و انتظار عمومی محقق می‌شود، امید تازه‌ای برای احیای یکی از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های منطقه فراهم کرده است. داریوش گل‌علیزاده با اعلام تکمیل تشریفات قانونی انتخاب پیمانکار، تأکید کرد که مراحل اجرایی این طرح حساس به زودی آغاز خواهد شد. این خبر در حالی منتشر می‌شود که معضل آلودگی ناشی از مازوت، دهه‌هاست به چالشی زیست‌محیطی در این پناهگاه تبدیل شده بود.

تصویر:

آغاز عملیات پاکسازی خاک‌های آلوده به مازوت در قمیشلو: امید به احیای زیست‌بوم

گل‌علیزاده در تشریح جزئیات این طرح بیان داشت که اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با همکاری پالایشگاه اصفهان، پیگیری‌های لازم را برای تعیین پیمانکار متخصص انجام داده است. وی با تأکید بر اهمیت این پروژه، تصریح کرد که نظارت دقیق و مستمر بر فرآیند پاکسازی خاک‌های آلوده به مازوت صورت خواهد گرفت تا اطمینان حاصل شود که آلودگی به طور کامل و در حد استانداردهای بین‌المللی رفع می‌گردد. نکته قابل توجه در این عملیات، روش انتخاب شده برای رفع آلودگی است؛ به گفته مدیرکل محیط زیست اصفهان، پاکسازی خاک‌های آلوده به صورت درجا (in-situ) و در همان محل انجام می‌شود و نیازی به انتقال گسترده خاک به خارج از منطقه نیست. این روش به دلیل کاهش ریسک انتشار آلودگی در مسیر، صرفه‌جویی در هزینه‌های حمل‌ونقل و حفظ ساختار طبیعی منطقه، از اولویت‌های محیط زیستی به شمار می‌رود.

آلودگی مازوت در قمیشلو: میراثی ۴۰ ساله از چاله سیاه

ریشه آلودگی مازوت در پناهگاه حیات وحش قمیشلو به دهه‌های ۶۰ بازمی‌گردد. در آن زمان، حدود ۲۰۰ هزار تن، معادل ۱۳۰ هزار مترمکعب خاک آغشته به مازوت، در گودالی معروف به «چاله سیاه» در مرز بین روستای جهادآباد و پالایشگاه اصفهان تخلیه شد. این اتفاق در پی فرآیند تولید بنزین در پالایشگاه اصفهان و کمبود مخازن نگهداری مازوت (نفت کوره) در دوران جنگ ایران و عراق رخ داد. مازوت که ۳۰ درصد از تولید بنزین را تشکیل می‌دهد، نیازمند نگهداری در مخازن ویژه مجهز به جکت استیم است تا به حالت قیر درآید، اما در آن برهه زمانی، ایجاد حوضچه‌های عظیم در منطقه حفاظت‌شده قمیشلو تنها راهکار موجود برای جلوگیری از سفت شدن آن زیر آفتاب به نظر می‌رسید.

گرچه بعدها بخش قابل توجهی از این مازوت‌ها توسط متروی تهران و یک شرکت فرانسوی خریداری و منتقل شد، اما ته‌مانده یک حوضچه پس از تیغ‌زنی، با خاک منطقه مخلوط و همین امر منجر به ایجاد حدود ۲۰۰ هزار تن خاک آلوده به مازوت شد که برای بیش از چهار دهه به یک معضل پایدار زیست‌محیطی تبدیل گشت و به "چاله سیاه" شهرت یافت.

ضرورت پاکسازی خاک‌های آلوده به مازوت: تهدیدات زیست‌محیطی پناهگاه قمیشلو

پناهگاه حیات وحش قمیشلو با وسعتی بیش از ۱۱۸ هزار هکتار، یکی از قدیمی‌ترین مناطق حفاظت‌شده ایران و زیستگاهی مهم برای گونه‌های متنوع گیاهی و جانوری، به ویژه آهو، قوچ و میش است. وجود خاک‌های آلوده به مازوت در قلب این پناهگاه، تهدید جدی برای اکوسیستم حساس منطقه به شمار می‌رود. مازوت حاوی ترکیبات نفتی سنگین و هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (PAHs) است که به شدت سمی بوده و می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری ایجاد کند:

ناباروری خاک: ترکیبات نفتی با نفوذ به عمق خاک، ساختار آن را تخریب کرده و قابلیت رشد گیاهان را به شدت کاهش می‌دهند که منجر به فرسایش خاک و بیابانی شدن منطقه می‌شود.

آلودگی منابع آب زیرزمینی: با بارش باران، آلاینده‌های نفتی به لایه‌های زیرین خاک نفوذ کرده و به منابع آب زیرزمینی که منبع حیاتی برای حیات وحش و جوامع محلی است، راه می‌یابند.

به خطر انداختن سلامت حیات وحش: حیواناتی که در این منطقه زندگی می‌کنند، ممکن است از طریق خوردن گیاهان آلوده یا آب آلوده، در معرض مسمومیت قرار گیرند که می‌تواند منجر به بیماری‌های مزمن، ناهنجاری‌های تولیدمثلی و حتی مرگ شود.

اختلال در زنجیره غذایی: آلودگی از طریق خاک و آب به گیاهان، سپس به حیوانات گیاهخوار و در نهایت به گوشتخواران منتقل شده و کل زنجیره غذایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

چالش‌ها و چشم‌انداز آینده پاکسازی خاک‌های آلوده به مازوت در قمیشلو

با وجود اعلام آغاز قریب‌الوقوع عملیات پاکسازی خاک‌های آلوده به مازوت در قمیشلو، نباید از چالش‌های پیش رو و سوابق گذشته غافل شد. در طول سالیان متمادی، وعده‌های متعددی برای حل این معضل داده شده بود که به دلایل مختلف به نتیجه نرسیدند:

در سال ۱۴۰۰، رئیس اسبق محیط زیست پالایشگاه نفت اصفهان از عقد قرارداد با یک شرکت دانش‌بنیان برای رفع آلودگی در مدت پنج ماه خبر داده بود، اما این طرح اجرایی نشد.

در اردیبهشت ۱۴۰۲، مدیرکل اسبق حفاظت محیط زیست استان اصفهان نیز از آغاز طرح جمع‌آوری و بازیافت مازوت در اراضی بختیاردشت (که در مجاورت قمیشلو قرار دارد) خبر داده بود که این نیز بخشی از تلاش‌های ناموفق گذشته بود.

این سوابق نشان می‌دهد که اجرای عملیات پاکسازی خاک‌های آلوده به مازوت نیازمند عزم جدی، نظارت مستمر و تخصیص منابع پایدار است تا این بار وعده‌ها به سرانجام برسد و معضل ۴۴ ساله چاله سیاه برای همیشه از دامان پناهگاه حیات وحش قمیشلو پاک شود. امید می‌رود با آغاز این عملیات، شاهد رفع کامل این لکه سیاه زیست‌محیطی و بازگشت طراوت و سلامت به این منطقه حیاتی باشیم و این اقدام بتواند الگویی موفق برای مدیریت سایر آلودگی‌های مشابه در کشور باشد.

مجله خبری جوان آنلاین